Fotografie życia wewnętrznego

Na XIII edycję Międzynarodowego Niekonwencjonalnego Konkursu Fotograficznego „Foto Odlot” 238 autorów z kilku kontynentów nadesłało ponad 900 prac. To liczba imponująca. Na wstępie należy pogratulować organizatorowi Konkursu wielkiej konsekwencji i wytrwałości, z którą od wielu lat promuje w Polsce i na świecie eksperymentującą fotografię artystyczną, która nie tylko rozbudza wyobraźnię i kreuje marzenia, ale też często skłania do refleksji o świecie jak najbardziej realnym. I choć jak zwykle wiele zdjęć, niekiedy znakomitych, nie spełniło zasadniczego warunku zakwalifikowania do ekspozycji, czyli niekonwencjonalności, to i tak wydaje się, że fotografia kreacyjna, wykorzystująca rozmaite techniki przetwarzania obrazu, stanowi jeden z ważniejszych gatunków i nurtów współczesnej fotografii. Weszła też do programu kształcenia adeptów fotografii, o czym może świadczyć duża ilość prac podobnych do siebie, jakby różni autorzy realizowali ten sam, wybrany przez nauczyciela czy instruktora temat, na przykład nietypowe, dające ciekawe efekty graficzne, ujęcia wód z lotu ptaka czy też kolaże z postaciami wprowadzonymi w niezwykłą scenerię lub sytuację. Warto jednak przypomnieć, że każde powtórzenie i podobieństwo uzyskanych efektów może uczynić zdjęcia, zamierzone jako oryginalne i niezwykłe, konwencjonalnymi, przewidywalnymi, takimi jak inne.

Jury konkursu przyznało wiele nagród i wyróżnień, a także bez większych sporów wyłoniło zwycięzców konkursu, zwracając uwagę na bardzo wysoki i wyrównany poziom wszystkich nagrodzonych prac. Obok wybitnych walorów formalnych ważnym kryterium przy ich ocenie było zawarte w nich przesłanie, głębszy sens i znaczenie. Być może zabrzmi to paradoksalnie, ale na konkursie pod hasłem „Foto Odlot” trzeba „odlatywać” z głową, czyli mieć pomysły i idee, potrafić opowiadać obrazami, umieć wyczarowywać niezwykły nastrój lub scenerię. Nie tylko zobaczyć coś ciekawego lub dziwnego w swoim otoczeniu, zarejestrować to okiem aparatu, ale umieć tę atmosferę dziwności przedstawić i przekazać widzom. Takie właśnie są prace laureatów. Zwraca uwagę ich formalna różnorodność i choć od wielu lat na konkursie dominuje barwna fotografia cyfrowa, cieszy także niemała ilość klasycznych prac czarno-białych, wykonanych w starszych, rzadziej dziś używanych technikach fotomontażu (w gronie laureatów zaprezentowali je Roger De Groff z Belgii i Soumya Mukhopadhyay z Indii).

Zwraca uwagę dialog nie tylko z tradycyjnymi dziedzinami sztuk wizualnych, takimi jak malarstwo, rysunek, grafika i film, ale także nawiązania do historycznych stylów fotografii kreacyjnej (Anna Golonka i Agnieszka Szafirska z Polski). Często takie stylistyczne aluzje i cytaty są powiązane z ewokowaniem klimatu nostalgii za minionymi, „pięknymi” epokami historii, wypełnionym marzeniami, baśniowym czasem dzieciństwa, dziką naturą i nieskażoną cywilizacją, pradawną kulturą wsi. Takie nastroje odnajdziemy w fotografiach z dalekich Chin i Indii (z grona laureatów m.in.: Luo Jialiang, Xiang Ruiguo, Wong Lai Chu), ale też w dziełach twórców z Francji, Belgii, Ukrainy, Rosji i Polski (Luc Teetaert, Francine Mazingue, Vladimir Dyadkov, Piotr Wiktor Węcławski). Z nostalgią blisko powiązana jest poetyckość: obecność symboli i metafor, odrealnienie i deformacja, baśniowość i oniryzm, wieloznaczność przesłania (Raul Villalba i Hugo Alfredo Morbelli z Argentyny, Jolanta Krawiec z Polski, Anna Zayidova z Rosji). Poetyckość przybiera różne formy: bywa harmonijna i nastrojowa, ale także pełna dramatycznych kontrastów, baśniowa i bliska horroru, śmieszna i straszna (Leonid Goldin z Izraela, Igor Boychenko z Ukrainy, Zygmunt Kozimor z Polski, Guy-Henri Vanden Eynde z Belgii). Jest obecna w rzeczywistości w postaci rozproszonej, jak bryłki złota czy szlachetne kamienie ukryte w piasku i skale. Artyści potrafią ją znaleźć, wydobyć, w odpowiedni sposób przetworzyć i dzięki swojemu kunsztowi ukazać pełnię jej piękna i blasku.

Wydaje się, że właśnie poetyckość łączy odmienne od siebie zestawy prac laureatów głównych nagród. Zwycięzca tegorocznej edycji konkursu Austriak Andreas Eisler wykreował fantasmagoryczne obrazy przyszłości. Nie starszy jednak apokaliptycznymi wizjami zagłady, a ukazuje pełne humoru, kolorów i niecodziennych kontrastów światy możliwe, których wirtualna realność przenika się z jawą. Laureat Srebrnego Medalu FIAP Ukrainiec Mikhail Bondar kreuje własne wizje raju, w których łączy jakby trzy postaci ziemskiego piękna: dzieci, nieskażonej natury i obrazy kosmosu. Uhonorowany Brązowym Medalem FIAP Polak Marcin Sacha prezentuje fotografie, przypominające niepokojące sny, emanujące nieokreśloną, mroczną tajemnicą - podszyte dreszczykiem niepokoju wizje samotności ludzi-manekinów, zagubionych w podziemnych labiryntach. Na XIII edycji Foto Odlotu oglądamy prorocze wizje, liryczne nostalgie, fantastyczne koszmary i niepokoje codzienności. Fotografie niekonwencjonalne, prezentowane na wystawie, przedstawiają w zaskakująco celny sposób wizerunki życia wewnętrznego ludzi naszych czasów.

dr Magdalena Rabizo-Birek